Fakt, że Polska w XVIII w. w podnoszeniu się zgasła, miał dla Polaków dwie konsekwencje: optymistyczną i pesymistyczną.Optymizm wiązał się z ich zdolnością do podjęcia reform wewnętrznych.Pesymizm ze stosunkiem do sąsiadów, którzy rozdrapali odradzający się kraj.Upadek państwa, związane z tym poczucie niesprawiedliwości dziejowej i rozczarowanie Europą, w której niewielu zaprotestowało przeciw rozbiorom, tłumaczą podejście Polaków do przeszłości i sąsiadów aż po dziś dzień: przypływy optymizmu i pesymizmu, internacjonalizmu i nacjonalizmu, demokratycznego otwarcia i wąskiej ksenofobii, ogólnoludzkiego mesjanizmu i skupienia się na sobie w ramach idei egoizmu narodowego. ukryj opis