1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte

Złożoność polskich losów i trudności ich historycznej, rzetelnej interpretacji
1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte (1.BPanc) sformowana została jako pierwsza polska wielka jednostka pancerna Wojska Polskiego w ZSRS. Od 1943 r. do 1945 r. przebyła szlak bojowy od Lenino przez Studzianki, Warszawę, Pomorze aż do Gdyni i Gdańska. Jej żołnierze toczyli boje z elitarnymi formacjami Wehrmachtu i Waffen-SS. Prawdę powiedziawszy, dzieje tej jednostki wojskowej, a zarazem całego Wojska Polskiego na Wschodzie i Armii Ludowej to jeden z tych tematów, które najlepiej oddają złożoność polskich losów i trudności ich historycznej rzetelnej interpretacji.

Najdokładniej opisane zagadnienie w powojennej historiografii wojskowej?
Na temat tej formacji napisano tysiące stron, można nawet powiedzieć, że to najdokładniej opisane zagadnienie w powojennej historiografii wojskowej. Nie zmienia to jednak faktu, iż opisy dziejów jednostki były zdeformowane pod względem faktów i mocno niepełne. Największym ośrodkiem badawczym skupionym na tej tematyce był Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej (rozwiązany po 1989 roku), czyli instytucja, która była całkowicie zdominowana przez Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego, co wyrażało się w jednostronnym ukierunkowaniu badań naukowych („postępowe” tradycje oręża polskiego, tzw. lewicowy nurt ruchu oporu, historia ludowego Wojska Polskiego, polsko-sowieckie braterstwo broni itd.). W praktyce oznaczało to brak pełnej swobody w doborze tematyki prowadzonych badań oraz niemożność wyrażania opinii niezgodnych z obowiązującą linią. Historycy Wojskowego Instytutu Historycznego konstruowali obrazy pokrywające się w sferze faktograficznej z rzeczywistością, ale mocno niepełne. Nie brano pod uwagę wszelkich niewygodnych elementów, które nie wpisywały się w ogólnie przyjęte dogmaty i schematy.

Braterska pomoc Armii Czerwonej
Przykładem może być pomijanie negatywnych aspektów obecności sowieckich oficerów odkomenderowanych z Armii Czerwonej w ramach pomocy kadrowej dla 1. brygady pancernej oraz brak ich rzetelnej oceny.  W tych okolicznościach, bezsprzeczne fakty, których nie można było pominąć przedstawiano starając się odpowiednio je naświetlić. Często pozostawiano je bez komentarza, co miało osłabić ich wymowę. Tendencja ta charakterystyczna jest dla opisu działań wojennych. Co gorsza, niepowodzenia Wojska Polskiego zawsze tłumaczono czynnikami obiektywnymi przy podkreślaniu bohaterstwa żołnierzy. Również sukcesy własnych wojsk często były „wzmacniane” poprzez podkreślanie na każdym kroku fanatycznego oporu przeciwnika i jego przewagi liczebnej.

 Dyscyplina i wyszkolenie bojowe
Niezwykle ważne – biorąc pod uwagę cel powstania tej monografii – było zbadanie dyscypliny, a także nastrojów żołnierzy. Nieocenionym źródłem informacji okazały się raporty pokontrolne sztabów brygady i pododdziałów, będące efektem kontroli dokonywanych w poszczególnych pododdziałach. W zestawieniu z planami wyszkolenia składu osobowego pozwoliły na prześledzenie toku wyszkolenia bojowego. Wspomniane raporty zawierają także dużą liczbę szczegółów na temat stanu dyscypliny czy też warunków bytowych żołnierzy.

Nowe spojrzenie w oparciu o źródła polskie, niemieckie i sowieckie
Książka ta nie pretenduje do miana pełnej i wyczerpującej monografii 1. brygady pancernej, a raczej przedstawia dzieje jednostki z innej perspektywy. Autor nie skupił się także na niewątpliwym bohaterstwie żołnierzy. Głównym powodem powstania pracy jest uzupełnienie monografii jednostki o kwestie, których umieszczenie przed 1989 r. blokowała cenzura i autocenzura. Napisana z dzisiejszej perspektywy i pozbawiona balastu ideologicznego, na ponad 500 stronach opisuje powstanie, organizację i szlak bojowy tej niezwykle ciekawej formacji. Co więcej, autor korzystał w niej obficie z polskich, niemieckich i sowieckich materiałów archiwalnych. Namy nadzieję, że praca ta może stanowić użyteczne narzędzie w ewentualnych dalszych badaniach dziejów Wojska Polskiego na froncie wschodnim. Tekst zobrazowany jest ponad 100 zdjęciami, kilkudziesięcioma oryginalnymi szkicami i oleatami oraz obsadą personalną.

Zapraszamy do lektury