Po długim czasie ponownie do narodu czeskiego trafia książka o czeskich męczennikach spisana przez Jana Amosa Komeńskiego, dostosowana do języka XXI wieku. Dzieło, które można by nazwać książką krwi i łez, bólu i cierpienia, napisał Komenský, by pospieszyć z pomocą ciężko doświadczonemu Kościołowi pierwszej połowy XVII wieku. Pięknie powiedziano, że są w niej fragmenty, przy których każde czeskie serce ściska ból. Główną treść stanowią niewypowiedziane okropności Białej Góry; zostało ono napisane przez braterskich wygnańców w dwunastym roku po nieszczęsnej dacie 8 listopada 1620. Jest dzieckiem nędzy i niedostatku, lecz także czynu pięknej, skutecznej miłości. Współpracownicy Komenského mieli za zadanie zgromadzić materiały, wspomnienia i zeznania dotyczące prześladowań po bitwie pod Białą Górą. Komenský, który wykonał najwięcej pracy przy tym dziele i dlatego słusznie podpisał się pod nim jako autor, miał za zadanie to wszystko opracować. Główna i najcenniejsza część książki, opisująca pobělohorską (po-białogórską) prześladowanie czeskich ewangelików, została przygotowana na podstawie relacji naocznych świadków, przeważnie z Jednoty albo przynajmniej jej przyjaciół. To opowieść o głębokiej wierze, odwadze, wierności Chrystusowi aż po śmierć, jak i o ohydzie grzechu, który z ludzi czyni istoty gorsze niż zwierzęta. We wstępie Komenský dołączył przegląd naszych dziejów religijnych, który w istocie jest niczym innym jak wyborem z głównego dzieła ostatniego wielkiego kronikarza Jednoty, brata Jafeta (zm. 1614), oraz z tzw. Historia Fratrum, napisanej najprawdopodobniej przez sekretarza Blahoslava, brata Vavřinca Orlíka (zm. 1589). Książka miała stać się częścią Księgi męczenników Johna Foxe'a i po dokładnej kontroli była przygotowana do druku już w 1632 roku. W tym czasie jednak Księga męczenników już się ukazała, więc ostatecznie Historie wyszły osobno dopiero po 15 latach. Szybko rozeszły się w różnych przekładach po niemal wszystkich narodach ewangelickich. W 1655 roku Komenský wydał też przekład czeski, ale zanim książka zdążyła trafić do ludzi, niemal cały nakład został zniszczony przez tragiczny pożar miasta Lešna. Z tego powodu czeski świat emigracyjny otrzymał Historie dopiero 30 lat po ich spisaniu - egzemplarz pochodził z gościnnego Amsterdamu (1663). Ukryte ziarno w Czechach, dla którego czeskie wydanie było przede wszystkim przeznaczone, doczekało się go tak naprawdę dopiero po dwóch stuleciach. W domu, w ojczyźnie, książka mogła ukazać się po raz pierwszy dopiero w 1870 roku. Współcześni chrześcijanie w naszym kraju nie są prześladowani fizycznie, lecz tym bardziej potrzebujemy wzajemnego zachęcania do wierności ewangelii i Bożemu Słowu, ponieważ okrucieństwo grzechu plądruje widzialny Kościół skrycie i z dalekosiężniejszymi konsekwencjami. Czeskiemu Kościołowi - trzymaj się wiernie Pisma, a Chrystus będzie trzymał ciebie! Niech przykład czeskich męczenników zachęci nas do wierności.