Książka Powstanie Europy Środkowej i Wschodniej. Między Bizancjum a Rzymem przedstawia jedną z najważniejszych prac Františka Dvorníka, czeskiego mediewisty, bizantynologa i międzynarodowo znanego badacza, który od początku lat czterdziestych żył i publikował za granicą, głównie w Stanach Zjednoczonych. Praca ta ukazała się po raz pierwszy w 1949 roku w Londynie pod tytułem The Making of Central and Eastern Europe, a autor zajmuje się w niej kulturalno-politycznym zrodzeniem obszaru nazywanego Europą Środkową i Wschodnią w X i XI wieku. Kontynuuje w niej swoją pierwszą wielką monografię Les Slaves, Byzance et Rome au IXe siècle (Słowianie, Bizancjum i Rzym w IX wieku, Paryż 1926). To właśnie we wczesnym średniowieczu, gdy formowały się czeskie państwo Przemyślidów i polskie państwo Piastów, według Dvorníka mogła w Europie Środkowej powstać silna słowiańska potęga, która stałaby się przeciwwagą wobec przez Niemców budowanej cesarstwa rzymskiego. Punkt wyjścia spojrzenia Dvorníka nie stanowią jednak dzieje poszczególnych (późniejszych narodowych) państw, lecz podstawowe konstante kulturowe - Rzym, Bizancjum, element słowiański i germański - które w wzajemnym napięciu odegrały centralną rolę w kształtowaniu tych form państwowo-politycznych. Dvorník zgromadził i uporządkował niewiarygodną ilość materiału historycznego dotyczącego rozwoju kościelnego i politycznego Niemców, Polaków, Czechów, Węgrów, Rusinów, Bułgarów i innych narodów, który przedstawia nam w książce w wielkiej syntezie. Czeskiego czytelnika, zwykle przyzwyczajonego do etnocentrycznego pojmowania historii, umożliwia spojrzeć na własne dzieje w znacznie szerszych kulturowych, politycznych i geograficznych kontekstach.