Nauczyciel narodów na drodze poszukiwania mądrości, harmonijnego świata i lepszego człowieka. Svazek I zawiera słynny Labirint světa a Lusthauz srdce, alegoryczną opowieść Pielgrzyma odsłaniającą marność i obłudę ludzkich poczynań, oraz pocieszający traktat teologiczno-filozoficzny Centrum securitatis (znany także jako Głębia bezpieczeństwa) o odrywania się od przemijających rzeczy i o odpoczęciu w Bogu. Oba dzieła ukazują się po raz pierwszy w najstarszej znanej formie rękopiśmiennej; w przypadku Labirintu jest to rękopis z końca 1623 roku, a w przypadku Centra - z około 1625 roku. Wydanie zawiera nie tylko pierwotne ilustracje, lecz także obszerny wykaz zmian wprowadzonych w wersjach drukowanych - czytelnik może porównać, jak teksty zmieniały się w toku życia Komenskiego. Szczególnie postać Labirintu světa jest znacznie odmienna: brakuje niektórych autobiograficznych fragmentów (podróż po morzu, doświadczenie pijaństwa) oraz końcowych rozdziałów rozgrywających się w zamku Mądrości. Centrum securitatis tradycyjnie uzupełnia krótkie traktat Renuntiatio mundi, czyli Wygnanie świata, rozwijający temat odnajdywania pewności w Bożej mądrości. Svazek II składa się z ośmiu tekstów pasterskich i apelacyjnych, ułożonych chronologicznie według daty pierwszego opublikowania, za pomocą których Komenský starał się pocieszająco przemawiać do czeskich eksulantów, członków Jednoty Braterskiej. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim czteroczęściowy cykl Truchlivý (Truchlivý I, ok. 1623; Truchlivý II, ok. 1624-1625; Řvání hrdličky, 1650; Smutný hlas, 1660), ilustrujący różnicę między przytłaczającą atmosferą czasów po bitwie pod Białą Górą a deziluzją lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Uzupełniają go dwa podobnie skonstruowane teksty: Napomenutí (1649) dodane do wydania ósmej księgi historii Jednoty Braterskiej polskiego szlachcica Jana Łasického oraz słynny Kšaft umírající matky Jednoty braterské (1650), przynoszący otuchę nawet w chwilach beznadziei małego kościoła, którego prorocze słowa o przywróceniu władzy w ręce czeskie stały się własnością całego narodu. Do tej zamkniętej grupy pocieszających pism dołączone są dwa wyraźne przykłady homiletycznej twórczości Komenského z 1649 roku, objaśniające nastroje panujące w Jednocie po zawarciu pokoju westfalskiego: Kazanie pogrzebowe nad Pawłem Fabriciem oraz Kazanie o wypędzaniu diabła. Całą edycję wraz z komentarzem, aparatem krytycznym i przypisami przygotował czołowy czeski komeniolog Tomáš Havelka.