Niewielu pozostawia obojętnym: wielu go bezgranicznie podziwia, inni niemal go potępiają. Jedno, co prawie wszyscy akceptują, to że jest obdarzonym przez Boga pieśniarzem i poetą. Kim więc jest Nohavica? Jaki jest naprawdę człowiek? Czy jest buntownikiem, bohaterem, czy też złoczyńcą albo słabeuszem, który sprzedał się diabłu? Książka o prostej nazwie Nohavica, która stara się odpowiedzieć na te i wiele innych pytań, jest wyjątkowa tym, że Přemysl Houda miał podczas pisania dostęp do prywatnego archiwum Nohavicy, składającego się z dzienników, notatników, osobistych zapisów, korespondencji i wielu innych dokumentów o charakterze osobistym, które Nohavica dotąd nikomu nie udostępnił. Oprócz tego unikalnego zbioru ego-dokumentów autor wykorzystał również archiwa publiczne, w tym Archiwum Służb Bezpieczeństwa zarządzające dokumentami Służby Bezpieczeństwa, państwowe archiwa regionalne, ale także na przykład fundusz Socjalistycznego Związku Młodzieży czy fundusz Praskiego Centrum Kultury oraz wiele innych. Cennym źródłem informacji były dla autora także dziesiątki wywiadów z ludźmi, którzy odegrali istotną rolę w karierze i publicznych wystąpieniach Nohavicy, czy to organizatorzy i organizatorki koncertów, działacze, koledzy, czy zwykli słuchacze. Należy dodać, że Přemysl Houda podchodzi do wszystkich tych źródeł, które pozwoliły mu na nowo analizować i interpretować niektóre kluczowe wydarzenia z życia Nohavicy, bezstronnie, z pokorą i otwartym umysłem. Mówiąc słowami Václava Bělohradského: „Nigdy nie przyjmuje roli sędziego, opiera się na nieredukowalnej wielości źródeł, z których żadne nie jest znaczeniem nadrzędne wobec innych, wszystkie są relatywizujące." Přemysl Houda patrzy na Jaromíra Nohavicę z różnych, często sprzecznych perspektyw, a obraz, który przedstawia czytelnikom, z pewnością nie jest czarno-biały. Ukazuje kompleksową, wielowarstwową osobowość, która jak harlekin „gra wszystkimi kolorami” i sprzeciwia się wszelkim uproszczonym osądom i definicjom. Pokazuje człowieka, który trochę stoi po wszystkich stronach i jednocześnie nie stoi po żadnej, i który przede wszystkim od samego początku, przed listopadem 1989 i dziś, prowadzi swoją „małą wojnę”, by utrzymać swój przestrzeń, swoje „moje moje”. Przy tym nie wchodzi w bezpośrednie konfrontacje - o swój „kawałek kwadratowego metra”, jak śpiewa w jednej ze swoich piosenek, nie toczy bezpośredniej walki, lecz o niego zawsze ponownie negocjuje… Książka jednak daleko wykracza poza Jaromíra Nohavicę, jest także - i może przede wszystkim - książką o debacie społecznej na temat Nohavicy i ogólnie o naszej przeszłości, ale także teraźniejszości. Pokazuje, co ten „spór o Nohavicę” mówi o nas samych. Opowiada o naszej małej wojnie. Książka jest uzupełniona załącznikami, w tym wyborem fragmentów rękopisów piosenek Nohavicy. Powiedziano o książce: Houda w książce bada publiczne obrazy pieśniarza Jaromíra Nohavicy… Powstaje razem mozaika z różnych obrazów, które w swoim rodzaju odzwierciedlają sporne wydarzenia życiowe, czy to buntowniczość Nohavicy, negocjacje z władcami, nadzieje i trauma po rewolucji, oskarżenia o donosicielstwo czy nowy opór wobec potężnych - mozaika, która nie tworzy jednego portretu, lecz przedstawia historię Nohavicy z różnych stron, często z perspektywy dziwnej, upadłej lub mrocznej. Ten właśnie sposób, który nadaje książce nie tylko wartość czytelniczą, ale też naukową, uważam za wzbogacający… Książka Houda Nohavica to znakomita praca historyczna, która bez wstydu podejmuje wszystkie kontrowersyjne pytania dotyczące publicznego występowania Nohavicy od późnego komunizmu do współczesności. Autor nie przyjmuje roli sędziego, zawsze pozostaje badaczem… Książka jest przeznaczona dla wszystkich czytelników, którzy chcą myśleć o Nohavicy, może też na swój sposób. Milan Znoj Jaką rolę odgrywa reputacja w różnych systemach społeczno-politycznych, jak się formuje i broni? To pytanie dramatycznie aktualne w państwach, gdzie światowa reputacja niektórych artystów, naukowców czy myślicieli często zastępuje utraconą suwerenność narodową. Wykorzystując wiele źródeł różnych rodzajów - od dokumentów StB po metody historii ustnej - autor ujawnia, jak kształtowała się reputacja „Jarka Nohavicy”. Nigdy nie przyjmuje roli sędziego, opiera się na nieredukowalnej wielości źródeł, z których żadne nie jest znaczeniem nadrzędne wobec innych, wszystkie są relatywizujące. Praca stanowi tak potrzebny opór wobec współczesnego kategorycznego wymogu czarno-białego postrzegania przeszłości i sztywnych granic między „moralnym” a „niemoralnym”. Václav Bělohradský Mimo tytułu ostatnim pytaniem książki Houda nie jest, co kryje się „za” czy „pod” różnymi sprzecznymi obrazami Nohavicy, które konkurują ze sobą w przestrzeni publicznej i prywatnych zapiskach Nohavicy, lecz co te spojrzenia i ich spory mówią o nas samych - o czeskim społeczeństwie ostatnich czterdziestu lat… Uważam tę książkę za jedno z najbardziej oryginalnych dzieł współczesnej czeskiej historiografii. Pavel Barša Přemysl Houda (* 1981) jest historykiem. Wykłada współczesną historię na FHS UK i pracuje w Instytucie Historii Współczesnej PAN. Jest autorem książki Normalizační festival: socialistické paradoxy a postso¬cialistické korekce (Praga, 2019).