Medytacje o Don Kichocie są fragmentem obszerniejszego projektu wydawniczego, w którym Ortega zamierzał poddać szczegółowej analizie charakterystyczne przejawy hiszpańskiego życia i kultury oraz, poprzez ich krytyczną interpretację, wydobyć wartości, na których można by oprzeć realną przyszłość narodu żyjącego w niewoli fałszywych wyobrażeń o sobie samym. Z tym związane jest zróżnicowane ukierunkowanie trzech esejów, z których dwa pierwsze wykraczają poza ramy tematu zasugerowanego tytułem książki. Część wstępna jest przede wszystkim wezwaniem do serdecznego stosunku wobec środowiska, z którego wyrasta konkretny ludzki los, wobec „okoliczności”, które współokreślają intymną „perspektywę” każdego z nas. „Medytacja wstępna” wychodzi od metafory lasu, dzięki której ujawnia się różnica między powierzchnią a głębią, między impresją a pojęciem, między oczywistymi a ukrytymi aspektami rzeczy. „Medytacja pierwsza”, czyli „Zwięzłe studium o powieści”, opiera się na pojmowaniu gatunków literackich jako zasadniczych form kształtujących tematy estetyczne, z których każdy reprezentuje inne stanowisko wobec ludzkiej rzeczywistości. Gatunek powieści w ujęciu Ortegi jest nierozerwalnie związany z odkryciem ambiwalentnej, ironicznie załamanej postawy. Ta postawa tworzy tragikomicznego bohatera, którego prototypem jest właśnie Cervantesowski don Kichot.