Kamienna wieża w Stołpiu koło Chełma, położona na dawnym pograniczu polsko-ruskim, od ponad 150 lat fascynuje rodzimych i obcych badaczy. I choć napisano na jej temat wiele, a tradycja badań obiektu liczy 100 lat, zagadką pozostaje, kto, kiedy i w jakim celu ją wybudował. Upatrywano w niej pozostałości wczesnośredniowiecznego baptysterium o tradycji zachodnioeuropejskiej, monastyru eremickiego o proweniencji bizantyńskiej, a nawet przetrwałych w terenie reliktów tajemniczej, wielodziałowej warowni. Również różnice ocen czasu jej powstania są niebagatelne – wahają się bowiem pomiędzy X a XIV w. zdumiewające, że ten świetnie zachowany monument nada kryje tak wiele tajemnic. Tymczasem właściwa diagnoza tego obiektu może mieć fundamentalne znaczenie dla poznania złożonych procesów kształtowania się polsko-ruskiego pogranicza.