W wielu aspektach przełomowa i nie tylko dla badań mediewistycznych nowatorska książka Żywa przeszłość. Średniowieczne tradycje i wyobrażenia o średniowieczu były zwieńczeniem badań Grausa nad genezą wczesnośredniowiecznego państwa, nad formowaniem średniowiecznych wyobrażeń o początkach społeczeństwa, nad etnogenezą plemion i narodów oraz nad powstawaniem tradycji związanych z narodowymi świętymi i założycielami dynastii panujących. Do jej napisania František Graus dążył od początku lat 60. Już wtedy postanowił, że problematykę powstania średniowiecznej pamięci zbiorowej i świadomości historycznej na ziemiach czeskich opracuje w sposób komparatywny. Naturalnie skłaniało go do tego środowisko średniowiecznego cesarstwa, w którym poprzez mitologię germańską wykształciły się odrębne wyobrażenia o pochodzeniu i charakterze plemion germańskich oraz ich władców. Wyobrażenia te przetrwały w wielu wariantach głęboko aż do XVIII i XIX wieku. W okresie rozkwitu historyzmu odegrały następnie decydującą rolę przy powstawaniu nowoczesnej niemieckiej świadomości państwowej i narodowej. Później postanowił w Żywej przeszłości porównać rozwój w Czechach i w cesarstwie z rozwojem w królestwie francuskim, który w wielu względach podążał zupełnie innymi drogami. Pomimo odmiennych kierunków rozwoju również tam prowadziło to do powstania historicystycznej świadomości narodowej, której sakralne i monarchiczne elementy nie zostały całkowicie zatarte nawet przez Rewolucję Francuską. Śledząc genezę świadomości historycznej i pamięci kulturowej w tej książce, František Graus wyprzedził dzisiejsze, bardzo nowoczesne badania nad miejscami pamięci i polityką pamięci. Jednocześnie udało mu się na przykładach czeskich, niemieckich i francuskich pokazać, że średniowieczna przeszłość jest w społeczeństwach nowoczesnych bardzo żywa i że zarówno z punktu widzenia kultury, jak i polityki znacząco wpływa na naszą współczesność. To było prawdą w latach 70. i jest prawdą także dziś. Według Grausa nie możemy nigdy pozbyć się przeszłości; możemy się z nią jedynie nauczyć żyć, możemy się z niej uczyć, lecz nie wolno jej lekceważyć, ponieważ w końcu zawsze nas dotknie, czy to w formie pozytywnej, czy negatywnej.

Wydanie książki zostało wspierane przez miasto stołeczne Praga.