Rok 1938. Krwawą jesienią zabrzmiało requiem za ostatnią wyspę demokracji w Europie Środkowej. W czeskim i morawskim pograniczu zapłonął ogień wojny. Wojny tym bardziej niszczycielskiej, że przeciwko sobie stanęli Czechosłowacy. Z jednej strony setki tysięcy niemieckich, przeważnie fanatycznych zwolenników Adolfa Hitlera i Konrada Henleina, wspieranych przez nazistowskie Niemcy. Z drugiej Czesi i wraz z nimi - co nie zawsze się podkreśla - tysiące niemieckich przeciwników nazizmu. Byli zdeterminowani. Byli odważni. Walczyli. Odmawiali kapitulacji. Mimo to mieli wkrótce zostać poświęceni. Przez polityków, którym wielu z nich tak bardzo ufało. Zapomniane losy. Zapomniani ludzie. Dramatycznych wydarzeń na początku Wielkiego zmierzchu wykorzystało potem również polskie Beckowskie państwo. Jego żołnierze wkroczyli, tuż za żołnierzami niemieckiego Wehrmachtu, na terytorium Czechosłowacji, by z upadłego i upokorzonego kraju w porę oderwać jak największy kawałek Śląska. Wojna, która wybuchła już rok przed rozpoczęciem II wojny światowej, miała swoich poległych, swoje ofiary. W czasie, gdy dotychczasowi wierni sojusznicy - z pewnym przymrużeniem oka - rzucali nas jako kość Adolfowi Hitlerowi, spełniały się losy bohaterów tej książki: czeski policjant, który przeżył tylko dlatego, że napastnicy uznali go za martwego. Jego żona - upokorzona, prawie zasztyletowana przez niemieckich współobywateli. Nauczycielka, która jeszcze przed śmiercią w niemieckim więzieniu musiała przejść mękę strachu. Niemiecka urzędniczka, matka małej córki, która organizowała ratunek dla niemieckich przeciwników nazizmu. Przy tym jednak zapomniała o sobie. Alpinka. Dziewczyna z niemieckiej rodziny, która wraz z czeskimi i niemieckimi przyjaciółmi wypowiedziała osobistą wojnę Hitlerowi. Jak odważnie żyła, tak i odważnie zginęła. I byli inni. Prześladowani - ludzie, którzy o godzinie dwunastej, często tylko w tym, co mieli na sobie, zdążyli uciec w głąb kraju. Czesi, Żydzi, niemieccy antynaziści. Reporterzy - wykształceni, wrażliwi i zazwyczaj bardzo odważni. Odmówili postrzegania wydarzeń przez pryzmat ówczesnych przywódców Wielkiej Brytanii czy Francji i pomimo żądań swoich wydawców bezbłędnie szerzyli prawdę o tym, co naprawdę widzieli i przeżywali w Czechosłowacji. W czasie, gdy jeszcze wielu Europejczyków nie traktowało niemieckiego nacjonalnego socjalizmu wystarczająco poważnie, oni już widzieli. I wiedzieli. I rozumieli. Należeli do pierwszych. Pierwszych w walce z Hitlerem. Książka reportera i pisarza Stanislava Motla powstawała - może trafniej byłoby napisać dojrzewała - przez kilka dekad. W tym czasie autor odkrył wiele opowieści, a przede wszystkim ludzi, którzy byli bezpośrednimi świadkami wydarzeń prowadzących do wojny przed wojną. Przy ukazywaniu dramatycznego okresu końca lat trzydziestych XX wieku w czechosłowackim pograniczu korzysta z wypróbowanej metody widocznej również w jego innych książkach. Czyli z umiejętności dużej wrażliwości i empatii - szczególnie widocznej podczas spotkań i rozmów ze świadkami. Ponadto z dobrej orientacji w archiwach. I wreszcie ze swojej charakterystycznej cierpliwości w poszukiwaniu konkretnych informacji, dokumentów archiwalnych czy ważnych świadków. Taka praca często trwa wiele lat. Nic dziwnego, że znaczną część książki współtworzą właśnie ludzie, z którymi autor długo się spotykał, a którzy dziś już nie żyją. Mimo że to odległa przeszłość, poszczególne opowieści i opisy ówczesnych wydarzeń mają tempo, dynamikę, napięcie. Co więcej - uświadamiamy sobie, że dawne dzieje mają dziś, w obliczu obecnego kryzysu uchodźczego, zaskakująco aktualny, ponadczasowy wymiar. Książka, którą czyta się jednym tchem, jest uzupełniona ponad dwustoma dokumentalnymi zdjęciami.