Diabeł Józefa Ignacego Kraszewskiego to jedna z bardziej interesujących powieści historycznych autora, powstała w roku 1853 i osadzona w realiach schyłku panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Kraszewski, mistrz historycznej panoramy, buduje obraz Polski w czasach politycznego zamętu, rozdarcia między tradycją a modernizacją oraz trudnych wyborów jednostek uwikłanych w dziejowe wydarzenia.

Powieść ukazuje zarówno życie dworów magnackich, jak i codzienność szlachty oraz prostego ludu. Autor czerpał z żywych podań, rękopisów i pamiętników epoki, tworząc obraz barwny, pełen szczegółów obyczajowych i politycznych. Tytułowy diabeł to symbol zła, intryg, fałszu i chaosu, które wdzierają się w życie bohaterów, ale także alegoria schyłku dawnego porządku i moralnego upadku części elit.

Dzięki bogactwu postaci, żywym dialogom i historycznej wiarygodności Kraszewski stworzył dzieło nie tylko literackie, ale i dokumentujące klimat końca XVIII wieku. To książka, która przybliża atmosferę dworu i prowincji, pokazując zarazem dramat i śmieszność epoki, w której przygotowania do spotkań z królem przeplatały się z politycznymi intrygami i ludzkimi dramatami.