Podczas II wojny światowej nieformalna grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich współdziałała pod kierownictwem posła RP w Szwajcarii Aleksandra Ładosia w celu ratowania europejskich Żydów. Co najmniej od początku 1941 aż do końca 1943 r. jej członkowie nielegalnie kupowali, sporządzali i dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej: Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru, które co do zasady chroniły ich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę.
Według różnych szacunków grupa Ładosia wystawiła ok. 45 tys. takich dokumentów, a akcja paszportowa mogła objąć nawet do 10 tys. osób. Opracowanie, które oddajemy do rąk czytelników, jest pierwszą próbą odtworzenia imiennej listy tych, dla których przygotowano dokumenty. Na liście tej obecnie znajdują się 3282 osoby. Część z nich przeżyła wojnę, części z nich nie udało się uratować, losy wielu są nadal nieznane. Lista została opatrzona obszernym komentarzem, opisującym działanie grupy Ładosia, a także metody opracowania zestawienia oraz pierwsze analizy statystyczne przeprowadzone na zgromadzonym materiale. Prace badawcze nad listą Ładosia prowadzili wspólnie pracownicy Ambasady RP w Bernie i Instytutu Pileckiego, przy wsparciu innych instytucji, w tym Żydowskiego Instytutu Historycznego, Instytutu Pamięci Narodowej oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Reakcje na pierwsze wydanie Listy Ładosia przerosły nasze oczekiwania. Książka dotarła do szerokiego grona odbiorców, w tym do środowisk żydowskich w Europie i Stanach Zjednoczonych, dzięki czemu poznaliśmy nieznane dotychczas historie ratowanych oraz odkryliśmy nowe źródła i dokumenty. Po latach milczenia akcja ratowania Żydów, prowadzona w Bernie przez polskich dyplomatów i działaczy żydowskich, stała się wreszcie przedmiotem międzynarodowej debaty. W dyskusję zaangażowali się ocaleni z Zagłady i ich potomkowie, rodziny członków grupy Ładosia, historycy, eksperci i dziennikarze z całego świata. Dzięki ich pomocy, wielu spotkaniom, własnym badaniom i kwerendom oraz szerokiemu zainteresowaniu tematem kontynuujemy naszą pracę i wciąż uzupełniamy Listę Ładosia o kolejne nazwiska. W konsekwencji oddajemy w ręce czytelników drugie, rozszerzone wydanie książki.
Lista Ładosia to nie tylko spis osób, na których nazwiska w okresie II wojny światowej zostały wystawione paszporty latynoamerykańskie przez Poselstwo RP i organizacje żydowskie w Szwajcarii, lecz także żmudnie odtworzona historia jej powstania i statystycznie uprawdopodobniona lista osób, którym udzielono pomocy. Opracowanie ma charakter pionierski i pokazuje niezbicie, że kluczem powodzenia omawianej akcji ratowania Żydów w czasie Holokaustu było poparcie Poselstwa RP w Bernie. Autorzy wykonali gigantyczną i bardzo dobrze udokumentowaną kwerendę źródłową w archiwach polskich i zagranicznych.
dr Bożena Łazowska, Dyrektor Centralnej Biblioteki Statystycznej
ukryj opis